Σπάσε τα δεσμά του χρήματος

Το χρήμα σε ελέγχει κι ας μην το καταλαβαίνεις. Πάρε εσύ τον έλεγχο και φτάσε κάθε στόχο. Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι έχουμε τον απόλυτο έλεγχο των οικονομικών μας. Τα χρήματα είναι κυριολεκτικά στο χέρι μας και φυσικά μας υπακούν. Βέβαια, πρόσφατα μάθαμε πως τελικά δεν τα ελέγχουμε και τόσο καλά. Στην πραγματικότητα, τα χρήματα μπορούν να σε απαλλάξουν ακόμα και από τις πιο βαθιά ριζωμένες αρχές σου, με την ίδια ευκολία που ένας ταξιθέτης στο θέατρο σου δείχνει τη θέση σου. Το χρήμα μπορεί να διαφθείρει τον καθένα μας. Σε μελέτη του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας, μόνο και μόνο κοιτάζοντας μετρητά, οι άνθρωποι κατέληξαν να υπερεκτιμήσουν τις επιδόσεις τους σ’ ένα τεστ.

Το χρήμα δεν διαφέρει πολύ από μια σέξι ξανθιά, που κάθεται στην άλλη άκρη της μπάρας: μια απλή ματιά μας κάνει και τα χάνουμε. Την πατάμε ξανά και ξανά, συσσωρεύουμε χρέη κι αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε. Μελέτες δείχνουν ότι, αφού καταφέρεις να καλύψεις τις βασικές σου ανάγκες, το να βγάζεις περισσότερα χρήματα δεν θα σε κάνει πιο ευτυχισμένο, παρόλα αυτά συνεχίζεις να παιδεύεσαι. Ηρθε λοιπόν η στιγμή να σταματήσεις να υποτιμάς την ισχύ των χρημάτων. Κι έτσι φτάνουμε στο ερώτημα: πού οφείλεται η δύναμή τους και πώς μπορείς να τη χειριστείς;

Το Χρήμα Είναι σαν Ναρκωτικό, αλλά μπορεί και να σε βοηθήσει.

Ηταν το 2006, όταν για τον Stephen Lea, καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ, η κλασική θεωρία για το χρήμα -πως ουσιαστικά πρόκειται για ένα εργαλείο που χρησιμοποιούμε για να αποκτήσουμε αυτά που θέλουμε- πλέον δεν έβγαζε νόημα. Υπήρχαν πολλά δεδομένα, τα οποία η συγκεκριμένη θεωρία δεν μπορούσε να ερμηνεύσει. Γιατί ενεργούμε λες και το να αποκτήσουμε χρήματα είναι αυτοσκοπός, ενώ η πραγματική τους αξία αναδεικνύεται μέσα από τις συναλλαγές; Και γιατί τα χρήματα πάντα μας κάνουν να σκεφτόμαστε αποκλειστικά το προσωπικό μας συμφέρον;

Ξαφνικά, ο Lea θυμήθηκε ένα παλιό πείραμα από την εποχή που έκανε την πρακτική του, υπό την επίβλεψη ενός επιστήμονα που ονομαζόταν Schwab. Αρχικά, λοιπόν, ζήτησε από τους συμμετέχοντες να κρεμαστούν από μια μπάρα έλξεων για όσο περισσότερο μπορούσαν. Στη συνέχεια, τους έδωσε την ίδια οδηγία, η οποία αυτήν τη φορά συνοδευόταν από λεκτική ενθάρρυνση. Την τρίτη φορά, δεν υπήρξε η παραμικρή υποστήριξη. Αντί γι’ αυτό, τους έδειξαν και φυσικά υποσχέθηκαν ότι θα τους δώσουν ένα χαρτονόμισμα των 5 δολαρίων αν κατάφερναν να παραμείνουν κρεμασμένοι περισσότερο χρόνο σε σχέση με τις δύο προηγούμενες προσπάθειές τους. Στην τρίτη απόπειρα, οι συμμετέχοντες άντεξαν σχεδόν το διπλάσιο χρονικό διάστημα σε σχέση με την πρώτη προσπάθεια και 50% περισσότερο σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη. Ποια θα μπορούσε να είναι η εξήγηση γι’ αυτήν τη διαφορά στην απόδοσή τους; Από εκείνο το σημείο ο Lea άρχισε να αναρωτιέται: κι αν το χρήμα είναι κάτι σαν ναρκωτικό; Τσέκασε τα αποδεικτικά στοιχεία: η σκέψη των χρημάτων ενεργοποιεί τα κέντρα επιβράβευσης του εγκεφάλου με τον ίδιο τρόπο που το επιτυγχάνει η κοκαΐνη. Τα χρήματα επίσης αλλάζουν τον τρόπο σκέψης μας. Σε μελέτες του Πανεπιστημίου της Μινεσότας, οι ερευνητές βρήκαν ότι μόνο και μόνο η παρατήρηση μιας εικόνας χρημάτων αρκεί για να μπει αυτομάτως ο εγκέφαλός μας σε mode λύκου της Γουόλ Στριτ, βελτιώνοντας τη μαθηματική μας μνήμη και λογική. Με λίγα λόγια, η εικόνα ενός χαρτονομίσματος των 50 ευρώ κάποιο πρωινό μπορεί να έχει την ίδια επίδραση στη διάθεσή σου με ένα φλιτζάνι καφέ. Σε πείραμα του 2006, οι συμμετέχοντες (στους οποίους υπενθύμιζαν τα χρήματα, δηλαδή την αμοιβή τους) δούλεψαν 70% περισσότερο σ’ ένα ζήτημα που τους είχαν αναθέσει απ’ ό,τι μια ομάδα ελέγχου. Επαναληπτική μελέτη βρήκε ότι το συγκεκριμένο φαινόμενο έχει προεκτάσεις και στην κοινωνική σφαίρα, ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή μας και προφυλάσσοντάς μας από τον πόνο της απόρριψης.

Η Κίνησή σου

Με Το βλέμμα στο ρευστό 

«Βάλε στο γραφείο σου πράγματα που σου θυμίζουν χρήματα. Θα σε βοηθήσουν να μπεις σε mode δουλειάς, γεγονός που θα ανεβάσει την απόδοσή σου» λέει η Kathleen Vohs, επικεφαλής της συγκεκριμένης έρευνας. Για παράδειγμα, μπορείς να βάλεις μια εικόνα με χρήματα για screen saver ή να ζητήσεις από ένα συνάδελφο να σε παίρνει τηλέφωνο κάθε δύο ώρες και να σου λέει τη λέξη «λεφτά». Αυτή η μέθοδος μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για εκείνους που έχουν εκ φύσεως τόσο καλή συμπεριφορά που τους βλάπτει - ονομάζεται σύνδρομο του υπηρέτη. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι υπερβολικά πρόθυμοι άντρες βγάζουν δραματικά λιγότερα χρήματα, κατά μέσο όρο, σε σχέση μ’ εκείνους που δεν διστάζουν να ρισκάρουν και να δυσαρεστήσουν τους άλλους. Ετσι, οι χρηματικές υπενθυμίσεις μπορεί να προσφέρουν ισχυρή άμυνα ενάντια στο σύνδρομο του υπηρέτη, καθώς σε κινητοποιούν να διεκδικήσεις περισσότερα για λογαριασμό σου.

Ο Εθισμός στα Μετρητά Μπορεί να σε Τρελάνει 

Πάρ’ το χαλαρά, γιατί η εμμονή θα σε αφήσει ταπί, αλλά όχι ψύχραιμο.

Ο ενθουσιασμός που φέρνει το χρήμα έχει και τις παρενέργειές του.

Ο εθισμός, για παράδειγμα. Η πεποίθηση ότι χρειάζεσαι απλώς 5.000 ευρώ παραπάνω ή 50.000. Αντε, το πολύ 500.000. Σε έκθεση του 2007, ο Manfred Kets de Vries, καθηγητής ανάπτυξης ηγετικών στελεχών, είχε ένα αρκετά πιασάρικο όνομα για το συγκεκριμένο φαινόμενο: «Φράγκα για πάντα». Πρόκειται ουσιαστικά για το ποσό που πιστεύεις ότι χρειάζεσαι, για να είσαι μια για πάντα οικονομικά ανεξάρτητος. Στην κατάσταση που βρίσκεται η οικονομία, ποιος θα γύριζε την πλάτη σε κάτι τέτοιο; Αλλά ο ίδιος επίσης γράφει: «Η αναζήτηση του πλούτου δεν προκαλεί την ασφάλεια και την ηρεμία που οι περισσότεροι φαντάζονται». Σκέψου πως για όλες τις μελέτες που δείχνουν πως το χρήμα κινητοποιεί και χτίζει τη σιγουριά υπάρχουν και κάποιες που βρίσκουν ότι εξασθενεί τη φιλανθρωπική πρωτοβουλία, φθείρει τις κοινωνικές δεξιότητες και σε κάνει λιγότερο αγαπητό. Σε μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Μινεσότας, οι συμμετέχοντες στους οποίους υπενθύμιζαν τα χρήματα ήταν τρεις φορές πιθανότερο να προτιμήσουν να εργαστούν μόνοι τους αντί να συνεργαστούν με άλλους. Η ίδια μελέτη έδειξε ότι, σε μια κοινωνική περίσταση, η απλή σκέψη του χρήματος τους έκανε να τοποθετήσουν τις καρέκλες τους -τη μια από την άλλη- σε απόσταση μεγαλύτερη των 30 εκατοστών. Με λίγα λόγια, μια τέτοια ιδέα έκανε τους υπόλοιπους ανθρώπους 30 εκατοστά λιγότερο ανεκτούς.

Η Κίνησή σου

Επικεντρώσου στο Χρόνο σου 

Μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνιας βρήκε πως, όταν οι άνθρωποι έστρεψαν την προσοχή τους από το χρήμα στο χρόνο, είχαν την τάση να κυνηγούν τους στόχους τους, ήταν πιο χαρούμενοι μακροπρόθεσμα και πέρασαν αρκετό χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους τους. «Εστιάζοντας στη σπανιότητα ενός αγαθού αναγκαζόμαστε να το αξιοποιούμε απόλυτα» λέει ο Philip Cozzolino, κοινωνικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Εσεξ. Το μυστικό είναι να ξέρεις πού να στρέφεις την προσοχή σου. «Αυτό φυσικά γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο, με τις νέες τεχνολογίες να μας κρατούν περισσότερο συνδεδεμένους με τη δουλειά» λέει η Cassie Mogilner, συγγραφέας της μελέτης. Γι’ αυτό, αξιοποίησε τις μεταβατικές περιόδους: αν στο δρόμο για τη δουλειά ακούσεις μια πολιτική εκπομπή (με πολλά οικονομικά ρεπορτάζ, όπως συμβαίνει πια), στην επιστροφή προτίμησε να ακούσεις μουσική. Για εκείνους που πληρώνονται με την ώρα, η πρόκληση μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερη: «Εχουν συνηθίσει να κοστολογούν το χρόνο που περνάνε δουλεύοντας» λέει η Mogilner «κι όταν δεν υπάρχει χρηματικό αντάλλαγμα -όπως συμβαίνει αν βγουν για δείπνο με την οικογένειά τους- έχουν την τάση να απορρίπτουν την εμπειρία ως κάτι που δεν έχει αξία».

Δεν Είναι το Όχημα, Αλλά η Διαδρομή 

Τσέκαρε κάτι που οι πλούσιοι ξέρουν καλά: οι εμπειρίες είναι αυτές που αξίζουν περισσότερο.

Ανεξάρτητα από τα χαρακτηριστικά του χρήματος, μπορείς τουλάχιστον να είσαι σίγουρος ότι αυτά που αγοράζεις αξίζουν τα λεφτά τους. Τελικά, αυτή είναι η δουλειά των χρημάτων: να μας δείχνουν ποια πράγματα αξίζουν. Σωστά; Λοιπόν, όχι. Τα χρήματα συχνά τα κάνουν μαντάρα ακόμα και σ’ αυτό. Μελέτες δείχνουν ότι οι ιδιοκτήτες πολυτελών αυτοκινήτων συνήθως δεν είναι πιο χαρούμενοι όταν κάθονται πίσω από το τιμόνι τους από εκείνους που έχουν κάποιο μικρό. Επίσης, η ιδιοκτησία ενός εξοχικού σπιτιού δεν έχει καμία επίδραση στην ευτυχία τους. «Σταδιακά αρχίζουμε να θεωρούμε δεδομένη σχεδόν κάθε αλλαγή στη ζωή μας» λέει η Sonja Lyubomirsky, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. «Είμαστε το σύνολο των εμπειριών μας. Οι άνθρωποι δεν προσδιορίζουν τον εαυτό τους σύμφωνα με τα αντικείμενα που έχουν στην κατοχή τους». Μια μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Τέξας βρήκε ότι σε σχέση με τις υλικές αγορές, η αγορά μιας εμπειρίας έκανε τους υλιστές εξίσου χαρούμενους.

Η Κίνησή σου

Στόχευσε στην Εμπειρία

Αντί να αγοράσεις ένα ακριβό αυτοκίνητο, προτίμησε να νοικιάσεις κάποιο για μια εβδομάδα και να κάνεις τη φάση σου. Ακόμα καλύτερα, ξέχνα την ιδέα της τεράστιας ιπποδύναμης και των διψήφιων κυλίνδρων. Πάρε τον ανιψιό σου και πηγαίνετε σε μια πίστα καρτ, για να απολαύσετε τη μυρωδιά από τα καμένα λάστιχα. Οσον αφορά το εξοχικό, η αλήθεια είναι ότι μπορεί να σου φαίνεται καλή ιδέα, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή δεν έχει χρειαστεί ακόμη να πληρώσεις πάγια τέλη για περιστασιακές χρήσεις, να αντιμετωπίσεις την υγρασία και φυσικά να φορολογηθείς με έναν κολοσσιαίο συντελεστή για μερικές ημέρες απόλαυσης το χρόνο. Οπως και στην περίπτωση του ακριβού αυτοκινήτου, η καλύτερη επιλογή είναι το ενοίκιο, κυρίως επειδή θα έχεις τη δυνατότητα να γνωρίσεις νέα μέρη, ενώ θα αξιοποιήσεις τα χρήματα που αποταμίευσες όπου και όπως θες.

Το Μυστικό Βρίσκεται στην Απόλαυση

Η ικανοποίηση είναι ίδια για όλους.

Παρότι ένα ακριβό αυτοκίνητο δεν θα σε κάνει ευτυχισμένο, υπάρχει μια εξαίρεση: η στιγμή που το έχεις στο μυαλό σου. Το ίδιο ισχύει και για ένα καλό μπουκάλι κρασί: την ώρα που το απολαμβάνεις, η γεύση του θα είναι πολύ καλύτερη αν το έχεις φέρει στο μυαλό σου από πριν. Επίσης, και ο πλούτος μειώνει την απόλαυση. Σε μια μελέτη του 2010, οι συμμετέχοντες που κοιτούσαν μια εικόνα με χρήματα χρειάστηκαν 30% λιγότερο χρόνο για να καταναλώσουν ένα κομμάτι σοκολάτας. Σε μια συμπληρωματική ανάλυση, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι πιο εύποροι τύποι δεν ήταν σε θέση να απολαύσουν και τόσο τις απλές απολαύσεις της ζωής. Με λίγα λόγια, ήταν απλώς σνομπ. Για να κερδίσεις ξανά την ευτυχία, πρέπει να μάθεις από την αρχή να απολαμβάνεις. Ο Tom Meyvis, επίκουρος καθηγητής μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, βρήκε μερικούς τρόπους για να το πετύχεις σε μια μελέτη του 2008, η οποία σχεδιάστηκε για να εξετάσει την επίδραση των διαλειμμάτων κατά τη διάρκεια ευχάριστων εμπειριών. Οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν αν προτιμούσαν μια συνεδρία μασάζ με διάλειμμα ή χωρίς. Οι περισσότεροι (το 73%, για την ακρίβεια) απάντησαν χωρίς. Τελικά, όμως, εκείνοι που τους έκαναν μασάζ με διαλείμματα, το εκτίμησαν δύο φορές περισσότερο. Η πραγματικότητα: το μυστικό της απόλαυσης κρύβεται στο να σπας τις ευχάριστες εμπειρίες σε δόσεις. «Με αυτόν τον τρόπο δεν προλαβαίνεις να τις συνηθίσεις και τις βρίσκεις συνεχώς συναρπαστικές». Η αρχή των διαλειμμάτων έχει πολλές εφαρμογές. «Επίσης, καλό θα ήταν, αντί για κάτι ακριβό, να κάνεις μικρές αγορές σε ευρύ διάστημα χρόνου, για να ξαναζείς το ίδιο συναίσθημα απόλαυσης». Τελικά, η απόλαυση εμπειριών είναι ένα γνωστικό εργαλείο, που είναι εξίσου σημαντικό με τη θετική σκέψη και τον καθορισμό νέων στόχων. Πρόκειται ουσιαστικά για τον τρόπο που μετατρέπεις τα υλικά αγαθά σε εμπειρίες: η ανυπομονησία, η απόκτηση και φυσικά η απόλαυση που θα τα κάνει αξέχαστα.

Η Κίνησή σου

ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΕ ΣΤΙΓΜΕΣ

Σε περίπτωση που δεν αγοράζεις εμπειρίες, τουλάχιστον ξόδεψε τα λεφτά σου σε αντικείμενα ή υπηρεσίες που μετατρέπονται εύκολα σε εμπειρίες. Πάρε πράγματα με τα οποία μπορείς να αλληλεπιδράσεις ή αντικείμενα που οδηγούν σε συνεργασία με άλλους. Το φαγητό είναι μια καλή επιλογή. Προτίμησε μικρές αλλά υψηλής ποιότητας μερίδες. «Οσο μεγαλύτερες είναι» λέει ο Meyvis «τόσο περισσότερο θα φάτε κι έτσι θα συνηθίσετε τη γεύση, κάτι που θα περιορίσει την απόλαυση». Απόλαυσε τις μικρές αγορές. Μην αφήσεις την αγάπη σου για το καλό κρασί να περιορίσει την απόλαυση που παίρνεις από μια παγωμένη μπύρα. Αν όλα αυτά πλέον δεν έχουν νόημα, ξεκίνα από την αρχή. «Αυτό το ονομάζουμε reset» λέει ο Jordi Quoidbach, συγγραφέας της μελέτης για τις σοκολάτες. Στερώντας από τον εαυτό σου τις μικρές χαρές της ζωής αποκαθιστάς την ικανότητα να τις απολαμβάνεις. Κόψε τον καφέ για μια εβδομάδα και μετά πιες έναν διπλό εσπρέσο.

Η Ευτυχία δεν Αγοράζεται,

γι’ αυτό προσπάθησε να την προσφέρεις. 

Δουλεύεις σκληρά για να βγάλεις τα χρήματά σου, γι’ αυτό θα περίμενε κάποιος ότι θα αντλούσες τη μεγαλύτερη δυνατή απόλαυση, ξοδεύοντάς τα για πάρτη αυτουνού που τα αξίζει περισσότερο: του εαυτού σου. Μάντεψε, όμως: κι αυτό αποδεικνύεται λάθος. Σε μελέτη του 2008 από το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, οι φοιτητές που πήραν λεφτά και τα ξόδεψαν για άλλους ήταν πιο χαρούμενοι από εκείνους που τους έδωσαν εντολή να δαπανήσουν το αντίστοιχο ποσό για τους εαυτούς τους. Οι ερευνητές επίσης βρήκαν ότι ξοδεύοντας περισσότερα χρήματα σε φιλανθρωπίες ή δώρα αυξάνονται τα επίπεδα της ευτυχίας, ενώ οι φοιτητές που δαπάνησαν περισσότερα χρήματα για να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες δεν ήταν πιο χαρούμενοι. Κάνοντας δεύτερη ανάγνωση της έρευνας μπορείς να δεις το λόγο: οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες που χάλασαν τα χρήματα για πάρτη τους κάλυψαν εφήμερες ανάγκες, ενώ παράλληλα εκείνοι που τα ξόδεψαν για άλλους έκαναν πιο εύστοχες επιλογές. «Σε πολλές περιπτώσεις αγόραζαν μεσημεριανό για κάποιον άλλο» λέει η Lara Aknin, συγγραφέας της μελέτης. «Είχαμε μάλιστα δύο περιπτώσεις, που αγόρασαν λουλούδια για τους γονείς τους. Κάποιοι αγόρασαν παιχνίδια για τα αδέρφια τους, ενώ κάποιοι άλλοι έκαναν το τραπέζι στην οικογένειά τους». Ολες αυτές ήταν περιπτώσεις, στις οποίες η αξία του αγορασμένου αγαθού ενισχύθηκε από κοινωνικές επαφές. «Ο πιο σημαντικός παράγοντας ευτυχίας για τους ανθρώπους είναι οι κοινωνικές τους σχέσεις. Χρησιμοποιώντας τα χρήματά σου για να ενισχύσεις τις κοινωνικές σου σχέσεις μπορεί να είναι και ο λόγος για να δεις στο μέλλον τα συναισθηματικά οφέλη που θα επακολουθήσουν» σου λέει η Aknin. Να θυμάσαι: η εμπειρία συνήθως είναι καλύτερη επιλογή από την αγορά ενός αντικειμένου κι όταν ξοδεύεις για κάποιον άλλον, αυτό που πραγματικά αγοράζεις είναι μια εμπειρία - βιώνεις τη χαρά του ατόμου και γνωρίζεις ότι είσαι υπεύθυνος γι’ αυτήν.

Η Κίνησή σου

Μοιράσου τον Πλούτο

Οι καιροί μπορεί να είναι δύσκολοι, αυτό όμως σημαίνει πως μια ενδεχόμενη γενναιοδωρία σου θα έχει μεγαλύτερη αξία και φυσικά θα εκτιμηθεί περισσότερο. Βέβαια, υπάρχουν και κάποιοι κανόνες. «Δεν υπάρχει πρόβλημα να δώσεις λεφτά σε κάποιον μικρότερο ή λιγότερο ισχυρό οικονομικά» λέει ο Lea. «Το να δίνεις όμως σε κάποιον που είναι σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από σένα δεν είναι και τόσο καλή ιδέα. Φυσικά, είναι σπάνιο φαινόμενο να δίνεις χρήματα σε κάποιον με τον οποίο βρίσκεστε σε παρόμοια οικονομική κατάσταση». Κρύβεις τέτοια μεγαλοψυχία; Δείξε το στην πράξη κάνοντας μια πρωτότυπη δωρεά. Η Nicole Bouchard Boles, συγγραφέας του How to Be an Everyday Philanthropist, σου προτείνει να μπεις στο kiva.org, ένα site που σου δίνει τη δυνατότητα να δίνεις μικροδάνεια σε επιχειρηματίες από τον αναπτυσσόμενο κόσμο. «Παίρνεις μεγάλη ικανοποίηση αποφασίζοντας εσύ ποια δάνεια θα χρηματοδοτήσεις». Αν μη τι άλλο, το να δαπανάς χρήματα για άλλους αποτελεί χρήσιμη υπενθύμιση ότι ελέγχεις τα χρήματά σου και πως σίγουρα δεν συμβαίνει το αντίθετο.

_____

  ~του Παναγιώτη Κωνσταντίνου ,